Patron szkoły
Biografia
Jarosław Iwaszkiewicz urodził się w 1894 roku w miejscowości Kalnik na Ukrainie w rodzinie ziemiańskiej. Ukończył rosyjskie gimnazjum, a następnie w Kijowie studiował prawo i uczył się w konserwatorium muzycznym. Duży wpływ na jego rozległe zainteresowania artystyczne miał Karol Szymanowski, daleki krewny Iwaszkiewicza.
Debiutował jako poeta w 1915 roku wierszem „Lilith” w wileńskim piśmie „Pióro”. Iwaszkiewicz próbował swoich sił w aktorstwie, a także był kierownikiem literackim Teatru Studya Stanisławy Wysockiej. W 1918 roku pisarz przeniósł się do Warszawy, gdzie związał się ze środowiskiem pisma „Pro Arte et Studio” i kabaretu Pod Picadorem, a następnie współtworzył grupę literacką Skamander. Jednocześnie współpracował nie tylko ze „Skamandrem”, ale również poznańskim „Zdrojem”, „Kurierem Lwowskim” czy „Tygodnikiem Ilustrowanym”. Należał również do założycieli teatru eksperymentalnego Elsynor.
Iwaszkiewicz pełnił w dwudziestoleciu istotne funkcje w administracji państwowej: był sekretarzem marszałka sejmu Macieja Rataja, urzędnikiem w MSZ, sekretarzem poselstwa polskiego w Kopenhadze i Brukseli. W 1922 roku ożenił się z Anną Lippon, z którą zamieszkał w Stawisku wPodkowie Leśnej pod Warszawą, gdzie spędził również II wojnę światową. Znana jest odważna postawa Iwaszkiewicza podczas okupacji. Pisarz współpracował wówczas z polskim podziemiem oraz udzielał pomocy wielu artystom, ukrywając ich w swojej posiadłości.
Po wojnie Iwaszkiewicz stał się „twórcą państwowym”, związanym ze strukturami PRL-u. W latach 1945 – 1949 był prezesem ZZLP, a następnie wiceprezesem i prezesem ZLP. Ponadto od 1955 roku redagował „Twórczość”, a także inne ważne pisma artystyczne np. „Życie Literackie” i „Nowiny Literackie”. W 1952 roku został posłem na sejm, a w latach 1953 – 1957 przewodniczącym Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju. Uzyskał wiele nagród i odznaczeń, np. pośmiertnie otrzymał medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Zmarł w Warszawie w 1980 roku.
Charakterystyka twórczości
Poezja w dwudziestoleciu międzywojennym
Iwaszkiewicz był poetą, prozaikiem, eseistą, a także tłumaczem. Debiutował tomem poetyckim „Oktostychy” (1919). Poeta należał do grupy literackiej Skamander, ale jego wczesne wiersze, jak stwierdza Jerzy Kwiatkowski, charakteryzują się dużą niezależnością poetyki i tematyki. Na pierwszy plan wysuwa się tu parnasizm, a więc problem sztuki, a także rozległe związki tej poezji z różnorodnymi kulturowymi kontekstami. Jednocześnie niemal od początku dominuje w twórczości Iwaszkiewicza ton swoistej melancholii, a nawet postrzegania ludzkiego losu w kategoriach tragicznych. Sam oktostych stanowi zaś na gruncie polskiej poezji nowatorskie rozwiązanie formalne: ośmiowiersz złożony z czterech dystychów.
Kolejne tomy Iwaszkiewicza są nieco bardziej skamandryckie. „Dionizje” (1922), „Kasydy zakończone siedmioma wierszami” (1925), „Księga dnia i nocy” (1929). Dochodzi tu do głosu prozaizacja poetyckiej rzeczywistości i skupienie na tematach prywatnych. Ważną rolę (zwłaszcza w „Dionizjach) odgrywa postać boga Dionizosa, występującego w funkcji wieloznacznego symbolu. Wiersze te pod względem poetyki są bardzo bliskie nurtom ekspresjonistycznym, a wyrażane emocje ujmowane są zarówno w formie nostalgicznej elegii, jak i ekstatycznego dytyrambu. W okresie skamandryckiego klasycyzmu Iwaszkiewicz wydaje świetny zbiór „Powrót do Europy” (1931), w którym objawia się jego wielka artystyczna erudycja. Najważniejszym tematem tej książki jest mit Europy jako kulturowej całości, którą jednak charakteryzuje różnorodność poszczególnych krajów.
Zupełnie odmienną tonację ma natomiast zbiór wydany w 1933 roku – „Lato 1932”. Można tu odnaleźć cykl nokturnów, w jakich noc zyskuje wymiar niemal metafizycznego symbolu. Ostatni tom Iwaszkiewicza wydany w dwudziestoleciu „Inne życie” (1939) mieści się w nurcie poezji katastroficznej. W wydaniu poety problematyka ta zyskuje jednak artystyczno-metafizyczną głębię. Sztuka jest tu metodą odkrywania sensów głębszych, również religijnych.
Proza w dwudziestoleciu międzywojennym
Wczesna proza Iwaszkiewicza znajduje się właściwie na pograniczu poezji. Ponadto ma ona wymiar ekspresjonistyczny i eksperymentatorski. Gra z tradycją, temat sztuki i erotyzmu to główne wyróżniki utworów takich, jak: „Zenobia Palmura” (1920), „Demeter” (1921), „Legendy” (1921), „Ucieczka do Bagdadu”, „Siedem bogatych miast nieśmiertelnego Kościeja” (1924).
W latach 30 z kolei Iwaszkiewicz objawia się jako mistrz formy opowiadania. Jego „Panny z Wilka” (1933), „Młyn nad Utratą” (1936) oraz „Dwa opowiadania” (1938) to zbiory przepojone problematyką egzystencjalno-filozoficzną. Widać tu postępujące ściemnienie tonacji emocjonalnej opowiadań pokazujących świat, w którym człowiek nie może osiągnąć szczęścia i spełnienia.
W podobnym stylu utrzymana jest też powieść Iwaszkiewicza „Pasje błędomierskie” (1938). Z kolei „Czerwone tarcze” to powieść historyczna utrzymana w konwencji wielkiej paraboli. Średniowieczne panowanie wodza Barbarossy jest bowiem antycypacją zapędów Adolfa Hitlera.
Twórczość powojenna
W 1945 roku ukazuje się tom opowiadań „Nowa miłość i inne opowiadania” zawierający świetne utwory Iwaszkiewicza z czasów wojennych: „Bitwa na równinie Sedgemoor”, „Matka Joanna od Aniołów”, „Stara cegielnia”. Mamy tu do czynienia z opowiadaniami historycznymi, które ujawniają absurd historii i całkowitą bezsilność człowieka w starciu z dziejami. Historia jest postrzegana jako siła fatalna, a jednocześnie kpiąca ze wszystkich humanistycznych wartości.
Proza Iwaszkiewicza jest wiec mocno inspirowana pesymistyczną filozofią Artura Schopenhauera. Podobne akcenty można odnaleźć w późniejszych zbiorach opowiadań: „Dziewczyna i gołębie” (1955), „Tatarak i inne opowiadania” (1960), „Kochankowie z Marony” (1961). Dużą rolę odrywa tu zmysłowe postrzeganie rzeczywistości, erotyzm i motyw śmierci. Z kolei „Heidenreich” (1964) to zbiór opowiadań o tematyce historycznej, w których Iwaszkiewicz sięga do czasów powstania styczniowego.
Ważnym dziełem powojennym Iwaszkiewicza jest też wielotomowa, epicka powieść„Sława i chwała” (1956 – 1962), w której, jak pisze Stanisław Burkot, Iwaszkiewicz przedstawił:
(…) dzieje jednego pokolenia, które wchodziło w dojrzałość (…) na początku I wojny światowej, kształtowało swe postawy w Dwudziestoleciu, walczyło i umierało w czasie niemieckiej okupacji.
Inne tomy opowiadań to natomiast „Opowiadania muzyczne” (1971), „Sny. Ogrody. Serenite” (1974). Pierwsze powojenne zbiory poetyckie Iwaszkiewicza zawierają wiersze utrzymane w konwencji socrealistycznej (np. „Wiersze z różnych epok” (1952), „Sprawa pokoju. Wiersze i przemówienia” (1952), „Warkocz jesieni” (1955). Ważniejsze tomy powojenne to natomiast „Jutro żniwa” (1963) i „Krągły rok” (1967), w których poeta powraca do tematyki kultury, sztuki, a także przemijania, śmierci i miłości. Podobną wymowę posiadają również książki: „Xenie i elegie” (1970), „Śpiewnik włoski” (1974), „Mapa pogody” (1977) i „Muzyka wieczorem” (1980). W większym stopniu dochodzi tu jednak do głosu tematyka starości i przemijania. Zmienia się tu również poetyka Iwaszkiewicza, która ulega wyraźnemu uproszczeniu.